Inleiding
Rond 1450 ontstond er een nieuw tijdperk begon een nieuwe periode, later de Renaissance genoemd. Deze periode is bijzonder belangrijk geweest voor de tijd waarin wij leven. Het is eigenlijk de overgangsperiode geweest van de Middeleeuwen naar de Nieuwe Tijd. Het is moeilijk om precies aan te wijzen, waarmee de Renaissance begonnen is. Wel konden duidelijk de veranderingen waargenomen worden. Het was een bloeiperiode voor de kunsten en letteren literatuur. Men meende dat het ontstaan van de Renaissance een vorm van wedergeboorte was, na een tijd van verval. Met de Renaissance werd veel verwezen naar de klassieke oudheid. Men meende dat de cultuur van de antieken tot een nieuw leven kwam. Tijdens de Renaissance gaat men terug naar de ideeën uit de oudheid waardoor de kunsten herleven. Hierdoor werd de Renaissance gezien als een wedergeboorte van de mens en de kunst na de duistere middeleeuwen.
Verwijzingen naar de oudheid, brengt met zich mee dat ook in de bouwkunst werd verwezen naar de oudheid. Dit kunnen we in veel gebouwen opmerken. De ideeën uit de oudheid komen ook terug in de architectuur, dit is duidelijk te zien aan de manier waarop er in de Renaissance werd gebouw. Ter analyse wordt Villa Foscari uitgelicht, waarvan Andrea Palladio de architect is.
Er kan worden afgevraagd of de Renaissance gebouwen werkelijk zijn wat ze lijken. Daarmee wordt bedoeld of er daadwerkelijk tektoniek aanwezig is in de gebouwen. De tektoniek bepaald de beleving van een gebouw, aan de hand van materiaal, structuur, constructie en ruimtelijkheid. Hiermee staat in dit essay de volgende vraag centraal: Is de symbolische architectuur van de renaissance werkelijk tektonisch?
Deze hoofdvraag is opgedeeld in verschillende deelvragen. Allereerst wordt afgevraagd wat de architectuur uit de Renaissance precies inhoud, en wat het ten doel had. Daarna volgt een analyse van de symbolische architectuur van Villa Foscari en de kerk San Sebastiano. Daarachter komt een kritische analyse, toegespitst op het verhoudingsysteem en de belijningen. Aansluitend wordt een analyse van de aanwezige tektoniek in de gebouwen weergegeven. Uit de analyses wordt een stelling geconcludeerd, die vervolgens wordt bekritiseerd aan de hand van de analyses. De conclusie zal een antwoord geven op de hoofdvraag, die centraal staat in dit essay.
Architectuur in de Renaissance
Geschiedenis
De Renaissance is mede ontstaan door het humanisme. Vertaald is dat een studie naar de levensbeschouwing. Men wilde zich bewust worden van het feit waarom men dingen deed. Dit bracht veel nieuwe ontwikkelingen met zich mee. De kerk en het geloof stonden niet langer voorop in het dagelijks leven, verstand en de objectieve waarneming de mens en zijn ervaring werden steeds belangrijker. De mens als weerspiegeling van god was het belangrijkste, de afmetingen in het menselijk lichaam vinden en vertalen naar alle delen van het leven bracht de mens dichter bij god en werd hierdoor vanzelf beter. De denkers uit de Renaissance legde de directe link naar de oude Griekse en Romeinse cultuur. In die periode had men de verhoudingen allang uitgezocht en toegepast op de kunst.
Rond 1450 ontstond er een nieuw tijdperk begon een nieuwe periode, later de Renaissance genoemd. Deze periode is bijzonder belangrijk geweest voor de tijd waarin wij leven. Het is eigenlijk de overgangsperiode geweest van de Middeleeuwen naar de Nieuwe Tijd. Het is moeilijk om precies aan te wijzen, waarmee de Renaissance begonnen is. Wel konden duidelijk de veranderingen waargenomen worden. Het was een bloeiperiode voor de kunsten en letteren literatuur. Men meende dat het ontstaan van de Renaissance een vorm van wedergeboorte was, na een tijd van verval. Met de Renaissance werd veel verwezen naar de klassieke oudheid. Men meende dat de cultuur van de antieken tot een nieuw leven kwam. Tijdens de Renaissance gaat men terug naar de ideeën uit de oudheid waardoor de kunsten herleven. Hierdoor werd de Renaissance gezien als een wedergeboorte van de mens en de kunst na de duistere middeleeuwen.
Verwijzingen naar de oudheid, brengt met zich mee dat ook in de bouwkunst werd verwezen naar de oudheid. Dit kunnen we in veel gebouwen opmerken. De ideeën uit de oudheid komen ook terug in de architectuur, dit is duidelijk te zien aan de manier waarop er in de Renaissance werd gebouw. Ter analyse wordt Villa Foscari uitgelicht, waarvan Andrea Palladio de architect is.
Er kan worden afgevraagd of de Renaissance gebouwen werkelijk zijn wat ze lijken. Daarmee wordt bedoeld of er daadwerkelijk tektoniek aanwezig is in de gebouwen. De tektoniek bepaald de beleving van een gebouw, aan de hand van materiaal, structuur, constructie en ruimtelijkheid. Hiermee staat in dit essay de volgende vraag centraal: Is de symbolische architectuur van de renaissance werkelijk tektonisch?
Deze hoofdvraag is opgedeeld in verschillende deelvragen. Allereerst wordt afgevraagd wat de architectuur uit de Renaissance precies inhoud, en wat het ten doel had. Daarna volgt een analyse van de symbolische architectuur van Villa Foscari en de kerk San Sebastiano. Daarachter komt een kritische analyse, toegespitst op het verhoudingsysteem en de belijningen. Aansluitend wordt een analyse van de aanwezige tektoniek in de gebouwen weergegeven. Uit de analyses wordt een stelling geconcludeerd, die vervolgens wordt bekritiseerd aan de hand van de analyses. De conclusie zal een antwoord geven op de hoofdvraag, die centraal staat in dit essay.
Architectuur in de Renaissance
Geschiedenis
De Renaissance is mede ontstaan door het humanisme. Vertaald is dat een studie naar de levensbeschouwing. Men wilde zich bewust worden van het feit waarom men dingen deed. Dit bracht veel nieuwe ontwikkelingen met zich mee. De kerk en het geloof stonden niet langer voorop in het dagelijks leven, verstand en de objectieve waarneming de mens en zijn ervaring werden steeds belangrijker. De mens als weerspiegeling van god was het belangrijkste, de afmetingen in het menselijk lichaam vinden en vertalen naar alle delen van het leven bracht de mens dichter bij god en werd hierdoor vanzelf beter. De denkers uit de Renaissance legde de directe link naar de oude Griekse en Romeinse cultuur. In die periode had men de verhoudingen allang uitgezocht en toegepast op de kunst.
Men vestigde de aandacht langzaam meer en meer op het denkbeeld van de klassieke oudheid. Men ging antieke geschriften onderzoeken, oude ruïnes opgraven en opmeten, reconstrueren van ruïnes enzovoorts. Het doel was het ontdekken van de ideeën van de klassieke oudheid. Door de interpretatie van de ideeën uit de oudheid door een christelijke bril ontstond een architectuur van verhoudingen en harmonie, verhoudingen die zijn te vinden in het menselijk lichaam en overal in de natuur. Doordat de mens geschapen is als evenbeeld van god waren deze verhoudingen een verbeelding van het goddelijke. Het idee was dat men door het toepassen van deze goddelijke verhoudingen de mens de goddelijke orde in alle dingen naar boven kon brengen.
Het klassieke denken
In het klassieke oudheid dacht men anders over schoonheid als in de middeleeuwen. Men dacht dat er een orde was die aan alles te grondslag ligt. Grote denkers als Plato, Phytagoras en Vitruvius zochten deze orde en naar de manier waarin deze tot uiting kwam. Phytagoras ontdekte dat de toon en de lengte van de snaar in verhouding stond tot de totale lengte van de snaar, Vitruvius hield zich bezig met de verhoudingen in het menselijk lichaam en het toepassen op de bouwkunst. Al deze denkers gingen ervan uit dat alles een weerspiegeling was van een grote harmonie die als verhoudingen tot uitdrukking komt in alles.
Klassieke Architectuur
De klassieke architectuur is vooral gekenmerkt door de zuilen en bogen en frontons. Zuilen waren het middelpunt van de Griekse bouwkunst en onderverdeeld in verschillende ordes. Zo worden de volgende ordes erkend: Dorische orde; Ionische orde; Korinthische orde. De verschillen tussen deze ordes zijn vooral terug te vinden in het kapiteel en het voetstuk. In de Renaissance werden zuilen en pilasters vaak gebruikt als decoratie van de gevels. De Grieken en Romeinen gebruikte een Fronton op de voorgevels van hun gebouwen te decoreren, iets wat we ook terugzien in de architectuur van de Renaissance. De Romeinse architectuur was er 1 van muren in plaats van zuilen, de Romeinen maakten gebruik van bogen en sierlijsten op hun gebouwen.
Analyse symbolische architectuur Villa Foscari & San Sebastiano
Een uitgebreid onderzoek naar renaissance gebouwen, resulteerde ongetwijfeld in een plan van verhoudingen en allerlei verborgen verwijzingen. Het bestaat ook dat deze twee componenten een sterke relatie hebben tot elkaar. Dit is het geval is sommige van zijn Palladsio’s villas.
De symboliek die de villa uitstraalt wordt weergegeven in het ideale proportiesysteem. Het is al bekend dat de renaissancearchitectuur zelf al een verwijzing is naar de Klassiek Oudheid, maar als men dat vergeet en dichter gaat kijken op de essentiële betekenis van het gebouw, gaat het puur om de beleving. Andrea Palladio heeft zijn opdrachtgever een uiterst comfortabele villa willen geven. Om dat te behalen, had je in de renaissance regels die zich betrekken op de wiskunde.
Vergeet dus de sierlijke elementen, mate van daglichttoetreding, rijke kleuren of massieve wanden. Het ging puur om afmetingen. De cijfers die bekend staan als de perfecte verhouding, zijn 1:2:3:4 . De doorsnee renaissancearchitect is ervan overtuigd dat als een ruimte die deze verhouding bevat, een optimale ruimte is voor de mens. Palladio laat deze verhouding meerdere keren terugkomen in zijn villa’s. De centrale ruimte van het bouwwerk is een samenvoeging van verhoudingen, het vierkant de verhouding 1:2 en 2:3. Wat Palladio ook in zijn de villa’s verwerkte, was een eenheid ofwel een verband tussen de verschillende delen. Als eigenaar moest je het gevoel krijgen dat alles in de villa verbonden was, zonder ook maar de plattegrond te hebben gezien. Er heerst een relatie van het geheel tot alle kamers. De zichtlijnen die door de villa lopen, erkennen deze betekenis. Elke kamer kan betreden worden op verschillende manieren, de samenhang is dus aanwezig. De symmetrie die de villa heeft, moet eerlijkheid uitdrukken. Het hoeft helemaal geen woonhuis te zijn met verrassingen en onregelmatigheden. Het is een statig gebouw in een open landschap, dat een bedoeling krijgt door de indrukkwekkende colonnades en puntige standbeelden. Het huis heeft een karakter. De hoge ramen verbind de toeschouwer met de cultuur die je daar aantreft; weg van de grote drukke stad. Een gastvrije wereld, dat moest het nieuwe huisvestingsconcept worden. Dit anticipeerde Palladio geweldig, want in de eeuwen erop werd dit het nieuwe woonconcept.
Als je kijkt naar de San Sebastiano, vind je een heel ander concept. Sommige mensen vinden rust en vrede als ze in zo een kerk staan. Maar de werkelijke bedoeling is om de mens nederig te doen voelen. Het zou verklaren waarom men moeite had met het accepteren van de moderne kerken van vandaag, waarvan een enkeling één of twee bouwlagen hoog is. De verscheidenheid aan versieringen gaat ook niet onopgemerkt. Standbeelden, bouwornamenten en fresco’s staan overal in de kerk. Symmetrie en verhouding zijn alleen kenmerkend aanwezig in het hoofdgedeelte van de kerk. De plattegrond is opgebouwd op een manier waarop alle acht windrichtingen erin betrokken worden. Tevens kun je op onderzoek gaan naar verhoudingen met behulp van cirkels en vierkanten. Als je dan dieper gaat dan je eigenlijk normaal zou doen bij elk ander gebouw kom je er langzaam achter dat alles een samenhang heeft. Palladio en Alberti liggen hierin ook dicht bij elkaar. Palladio verhelderde de vaag beschreven aspecten van Alberti. Hierdoor komen de ideeën van Palladio en Alberti zeer veel met elkaar overheen.
'Schoonheid' komt voort uit de mooie vorm en uit de overeenstemming tussen het geheel en de delen tussen de delen onderling en vervolgens weer tussen de delen en het geheel zodat het gebouw een gaaf en compleet lichaam lijkt waarvan elk deel harmonieert met alle andere en alle delen die noodzakelijk zijn voor de volmaaktheid van het geheel. Architect Leon Battista Alberti heeft daarom opzettelijk cirkels gehanteerd, die de afmetingen bepaalden. Dit patroon wordt zelfs doorgetrokken tot over de hele plattegrond van de kerk. De cirkel heerst.
Het gaat er haast niet om of iets mooi is of niet. De ware essentie heeft de grootste betekenis. De rijkheid aan numerologie, perfectie en symboliek zorgen voor de kracht en waardering.
De verhouding tot de mens zie je het meest terug, of het nou om comfort, openheid of nederigheid gaat.
Analyse verhoudingen Villa Foscari & San Sebastiano
Als uitgangspunt voor de hoogte van de villa heeft Palladio het middelste vierkant van de zaal genomen. Dit vierkant heeft de afmetingen van 16 bij 16feet. Wanneer we dan de manier hoe Palladio de hoogte van ruimtes met gewelf vaststelt erbij nemen (zie blogbericht "4 boeken van Palladio"), komen we tot de conclusie dat hij zijn standaard formule van hoogte = (lengte + breedte) / 2 gebruikt heeft om hoogte van zijn ruimten te bepalen. De waarden zoals Palladio ze heeft gebruikt in Villa Malcontenta zijn in de afbeelding hiernaast weergegeven. De hoogtes zijn weergegeven in voet (ft). De 2 ruimten aan de achterzijde van de villa zijn trappenhuizen, deze lopen over alle verdiepingen en heb ik hier dus niet weergegeven.
Normaliter is het bij Palladio zo dat elke hogere verdieping van het gebouw 1/6e lager is dan de begane grond. Deze villa heeft echter 1 verdieping erboven en een verdieping eronder. De verdieping erboven is zoals gebruikelijk 1/6e lager dan de centrale verdieping. De kelder om het zo maar te noemen is weer 1/6e lager dan de bovenste verdieping
De San Sebastiano is begonnen in 1460 volgens de plannen van Leon Battista Alberti. Het was gedeeltelijk afgesloten in het midden van jaren 1470, toen de bouw was vertraagd en niet meer werd geregisseerd door Alberti. Als gevolg is er weinig overgebleven van het werk van Alberti, afgezien van het plan, dat wordt beschouwd als een van de vroegste en belangrijkste voorbeelden van de in de Renaissance centraal gesitueerde kerken. Het plan is in de vorm van een Grieks kruis, met drie identieke wapens die de apsis centreren, onder een centraal gewelf zonder enige binnenlandse verdelingen. De kerk ligt op een begane grond crypte die was bedoeld om te dienen als een mausoleum voor de Gonzaga familie. In de San Sebastiano zijn verhoudingen in grote mate Afwezig. In plaats van werken met verhoudingen heeft Alberti bij San Sebastiano de eerste Pell serie gebruikt. De Pell serie is een wiskundige reeks die bestaat uit een getal keer 2 plus het getal wat ervoor komt. In de eerste Pell serie betekent dat 1,2,5,12,27. het bijzondere aan deze serie is dat het getal maal de wortel van twee het volgende getal dicht benadert (wortel 2 keer 12 is bijna 27), de serie wordt zelfs preciezer naarmate de getallen groter worden. Door het gebruik van de Pell serie heeft Alberti een gebouw gemaakt waarvan alle dellen harmonisch samenhangen, deze samenhang stort in zodra er 1 deel wordt verwijdert of gewijzigd.
'Als de wetten van de harmonische getallen alles bepalen, van de hemelse sferen tot en met de laagste vorm van leven op aarde, dan moeten ook onze zielen voegen naar deze harmonie'. Met deze uitspraak wilde Palladio uitdrukken wat zijn gebouwen nu daadwerkelijk moesten laten beleven aan de mensen.
Analyse tektoniek van Villa Foscari & San Sebastiano
De villa bestaat uit een eenvoudige blok. Met hiervoor een gevel, met een timpaan erbovenop, wat op moet vallen ten opzichte van de rest van de villa. De timpaan met de zuilenhal geeft het gebouw een tempel gevoel, dit valt te herleiden naar de oudheid. De timpaan boven op de pilaren moet gezien worden als een bekroning van de gevel. Een ultieme versiering van het gebouw. De timpaan aan de voorzijde van de woning is omlijst met kraagstenen. Kraagstenen worden gebruikt om bovenliggende elementen van het bouwwerk te dragen(bv. balkon). Ook bevind zich aan de achterzijde een uitstekend gevelvlak.
De villa bestaat uit een eenvoudige blok. Met hiervoor een gevel, met een timpaan erbovenop, wat op moet vallen ten opzichte van de rest van de villa. De timpaan met de zuilenhal geeft het gebouw een tempel gevoel, dit valt te herleiden naar de oudheid. De timpaan boven op de pilaren moet gezien worden als een bekroning van de gevel. Een ultieme versiering van het gebouw. De timpaan aan de voorzijde van de woning is omlijst met kraagstenen. Kraagstenen worden gebruikt om bovenliggende elementen van het bouwwerk te dragen(bv. balkon). Ook bevind zich aan de achterzijde een uitstekend gevelvlak.
De woning staat op een massief voetstuk. Dit was kenmerkend voor de villabouw van Palladio en moest er voor zorgen dat het woongedeelte (2e laag) droog moest blijven tijdens een overstroming van de Brenta. De hoogte van dit voetstuk was apart, want het was meer als 2 keer de hoogte die Palladio normaal gebruikte. Op de onderste bouwlaag bevonden zich de keukens met de kamers voor de bedienden.
Alberti verklaart dat de esthetische verschijning van een gebouw wordt bepaald door twee componenten: schoonheid en ornament. Schoonheid is als de harmonie van en de overeenstemming tussen alle delen zodanig dat niets kan worden toegevoegd of weggenomen zonder schade aan het geheel. Ornament is een soort glans die wordt toegevoegd om de schoonheid te verhogen. Schoonheid is iets aantrekkelijks dat eigen en ingeboren is en dat over het geheel is verspreid, terwijl ornament iets is wat is toegevoegd en ergens op aangebracht. Ornament is de verfraaiing van het gebouw in de ruimste zin van het woord, van de stenen voor de buitenmuren tot de kandelaars binnen. Alberti benadrukt meer dan eens dat de zuil zonder meer het voornaamste ornament in elke architectuur is. De zuil neemt dan ook een prominente plaats in Alberti’s esthetica in, en grote delen van zijn werk houden zich met haar bezig.
De tektoniek van dit gebouw valt in de doorsnede vrij goed uit te leggen. Hierin valt meteen op dat het mausoleum meerdere kolommen in de ruimte heeft staan. Dit komt omdat de kerk van San Sebastiano op het mausoleum gebouwd diende te worden. Het gehele gebouw valt onder ceramische bouw. Dit wil zeggen dat de (grotendeels) constructie bestaat uit stenen. Wat mogelijk van toepassing kan zijn is dat er gebouwd kan zijn met driehoekige bakstenen. Zo werd het wel makkelijker om bogen te maken, aangezien er dan een steen weggelaten kon worden. Deze kon opgevuld worden met een bewerkbaar materiaal en worden afgewerkt. Dit is pure speculatie. Buiten de muurarchitectuur die naar boven komt, ziet men dat de dakconstructie (die overigens niet in het oorspronkelijke plan voorkwam) is geconstrueerd uit houten balken en liggers. De stenen constructie zou in het oorspronkelijke plan gepleisterd worden aangezien het zo als kerk werd beschouwd ( een goddelijk en heilig geheel).
Stelling
Uit de analyses blijkt dat er bepaalde principes bijzonder ver werden doorgevoerd in een gebouw. Bijvoorbeeld: verhoudingen, zichtlijnen, materiaalgebruik en vormen. Uit de analyses blijkt ook dat men niet in staat was om deze principes ver door te voeren. Verhoudingen werden wel toegepast, maar door materiaaldikte of andere praktische zaken klopte de verhouding vrijwel nooit exact.
Wat wel steevast bleek te worden gebruikt, waren vormen zoals frontons en zuilen. De zuilen van Palladio bijvoorbeeld, staan er als teken van status. Deze kan beschouwd worden als een tektonisch element, maar toch schuilt daar niet het uitgangspunt. Kijk naar de kerk van Alberti; constructie is niet belangrijk, schoonheid en perfectie gelden.
Als er dus tektoniek gebruikt word, is dat ter verwijzing naar de Klassieke Oudheid en om de macht te laten zien waar het gebouw voor staat. Maar dit kan dus op vele andere manieren. Als je de architectuur van de renaissance belicht, kijk je naar de betekenis. De rest is decoratie.
Met deze resultaten van de analyses kan worden geconcludeerd dat de tektonische waarde van de symbolische architectuur van de renaissance enigszins in twijfel kan worden genomen, ofwel:
Wat wel steevast bleek te worden gebruikt, waren vormen zoals frontons en zuilen. De zuilen van Palladio bijvoorbeeld, staan er als teken van status. Deze kan beschouwd worden als een tektonisch element, maar toch schuilt daar niet het uitgangspunt. Kijk naar de kerk van Alberti; constructie is niet belangrijk, schoonheid en perfectie gelden.
Als er dus tektoniek gebruikt word, is dat ter verwijzing naar de Klassieke Oudheid en om de macht te laten zien waar het gebouw voor staat. Maar dit kan dus op vele andere manieren. Als je de architectuur van de renaissance belicht, kijk je naar de betekenis. De rest is decoratie.
Met deze resultaten van de analyses kan worden geconcludeerd dat de tektonische waarde van de symbolische architectuur van de renaissance enigszins in twijfel kan worden genomen, ofwel:
De symbolische architectuur van de Renaissance is niet tektonisch.
Conclusie
Voor de renaissance gelovigen, is er maar één ding belangrijk: de perfecte verhouding. Hieruit krijg je namelijk:
Conclusie
Voor de renaissance gelovigen, is er maar één ding belangrijk: de perfecte verhouding. Hieruit krijg je namelijk:
· Een schaal dat zich verhoudt tot de mens;
· Een heerlijk comfortabele ruimte;
· Een interessant plan dat opgebouwd is uit vormen en getallen;
· Ideale schoonheid.
De Grieken waren hier ook al van op de hoogte, maar schaamden zich niet om de constructie te laten zien. De renaissance nam dit over, uit respect voor de Klassieke Oudheid.
Renaissancekunstenaars geloofden in één algemeen uitgangspunt. Gebruik alles om de bezoeker te verrassen, te imponeren, laat ze versteld staan. Bekleed het geheel met kunst en teksten, zo geef je de toeschouwer iets om naar te kijken, iets om over na te denken. Wat dan gebeurde, is dat de constructie meteen ook de vorm van het gebouw is.